Skok gwintu — co to jest?

Połączenia gwintowane spotykamy na każdym kroku – od zakrętki butelki z wodą, którą trzymasz w ręku, po elementy w konstrukcjach mostów i maszynach przemysłowych. Każdy gwint charakteryzują trzy kluczowe wartości: jego rodzaj, średnica oraz skok. Wszystkie są istotne, jednak to właśnie skok gwintu często decyduje o trwałości i bezpieczeństwie całego połączenia. Celem tego artykułu jest dostarczenie kompleksowej wiedzy na temat metod pomiaru skoku gwintu.

Czym jest skok gwintu?

Skok gwintu to mierzalna odległość, o jaką element gwintowany przesuwa się wzdłuż swojej osi po wykonaniu jednego pełnego obrotu śruby. Można go sobie wyobrazić jako długość jednego stopnia na niewidzialnej, spiralnej drodze, po której porusza się śruba lub nakrętka. Warto wiedzieć, że istnieją dwa standardy, metryczny i calowy, które w całkowicie odmienny sposób określają, czym jest skok gwintu. Oba te systemy w całkowicie odmienny sposób podchodzą do samego sposobu definiowania i określania tego, czym jest skok gwintu, co stanowi barierę uniemożliwiającą ich wzajemną zamienność.

Co różni gwinty calowe od gwintów metrycznych?

W przypadku gwintów metrycznych, z którymi najczęściej spotkasz się w Polsce, skok gwintu jest wartością podaną wprost w milimetrach i oznacza odległość między sąsiednimi wierzchołkami zarysu. Na przykład w oznaczeniu M10x1,5, litera M informuję, że masz do czynienia z gwintem metrycznym, 10 oznacza jego nominalną średnicę 10 mm, a wartość 1,5 to właśnie skok, który mówi, że wierzchołki gwintu znajdują się od siebie w odległości 1,5 mm.

Zupełnie inaczej wygląda to w systemie, gdzie stosuje się gwint calowy. Tutaj definicja jest inna, ponieważ skok określa się, licząc liczbę pełnych zwojów, które mieszczą się na jednym calu długości (1 cal = 25,4 mm). W oznaczeniu 1/2–13, pierwsza wartość 1/2 to nominalna średnica gwintu w calach, a druga, „13”, oznacza, że na odcinku jednego cala występuje dokładnie 13 zwojów.

Jak zmierzyć skok gwintu?

Aby prawidłowo zidentyfikować gwint, musisz poznać dwa kluczowe parametry: jego średnicę oraz skok. O ile pomiar średnicy jest stosunkowo prosty, o tyle, aby precyzyjnie zmierzyć skok gwintu, warto posłużyć się jedną ze sprawdzonych metod. Wybór odpowiedniego narzędzia zależy od jego dostępności oraz wymaganej dokładności. Oto trzy najczęściej stosowane techniki, przedstawione krok po kroku:

1. Pomiar za pomocą wzornika gwintów (grzebienia). To najprostsza i najbardziej zalecana metoda, eliminująca ryzyko pomyłki. Wzornik to narzędzie wyglądające jak scyzoryk, składające się z zestawu płytek (listków) z precyzyjnie naciętymi zarysami gwintów. Aby z niego skorzystać, należy kolejno przykładać listki do mierzonego elementu, aż znajdziesz ten, który idealnie wpasuje się w jego zagłębienia na całej długości blaszki, bez żadnych prześwitów. Wartość skoku odczytasz bezpośrednio z oznaczenia na dopasowanym listku. Tego typu narzędzia wykonywane są dla obu rodzajów gwintu – metrycznych i calowych.
2. Pomiar za pomocą suwmiarki. Jest to metoda wymagająca dużej precyzji i obarczona ryzykiem błędu, zwłaszcza przy małych gwintach. Unikaj mierzenia odległości między dwoma najbliższymi zwojami – taki pomiar jest zbyt niedokładny. Lepszą i bardziej profesjonalną metodą jest zmierzenie dłuższego odcinka, na przykład obejmującego 10 zwojów. Uzyskany wynik w milimetrach wystarczy podzielić przez 10, aby precyzyjnie obliczyć skok. Jeśli masz do czynienia z gwintem calowym, po prostu policz liczbę zwojów na długości 25,4 mm, czyli jednego cala.
3. Weryfikacja przez porównanie ze znanym elementem. Metoda ta polega na porównaniu nieznanego gwintu z elementem, którego parametry znasz. Aby zidentyfikować gwint zewnętrzny śruby, spróbuj nałożyć na nią nakrętki o potwierdzonych wymiarach. W odwrotnej sytuacji, do sprawdzenia gwintu wewnętrznego, użyj śruby wzorcowej. Chociaż nie jest to precyzyjny pomiar dający konkretne wartości liczbowe, to niezawodny sposób, by w warunkach warsztatowych szybko potwierdzić, czy masz do czynienia z właściwym typem gwintu.

Jak zidentyfikować gwint przy użyciu tabeli?

Cały proces sprowadza się do zweryfikowania Twoich wyników z profesjonalną tabelą gwintów. Aby z niej skorzystać, najpierw zmierz pomocą suwmiarki średnicę nominalną elementu (zewnętrzną dla śruby lub wewnętrzną dla nakrętki), biorąc pod uwagę dopuszczalne tolerancje. Następnie, używając jednej z wcześniej opisanych metod, precyzyjnie określ jego skok – to kluczowy parametr, który pozwoli odróżnić gwinty o tej samej średnicy. Następnym i najważniejszym etapem jest porównanie zebranych danych. Należy odszukać w tabeli zmierzoną średnicę, a następnie w tym samym wierszu sprawdzić, czy zgadza się również zmierzony skok. Przykładowo, jeśli wynik pomiaru suwmiarką wykazał średnicę zewnętrzną około 9,9 mm w połączeniu ze skokiem 1,0 mm, rzut oka na tabelę jednoznacznie wskaże, że masz do czynienia z gwintem metrycznym drobnozwojnym o oznaczeniu MF10x1.0.

Należy pamiętać, że sama średnica jest niewystarczająca do pełnej identyfikacji. W ramach jednego rozmiaru może istnieć kilka różnych skoków; dobrym przykładem jest gwint M10, dla którego standardowy skok to 1,5 mm, ale występują też jego warianty drobnozwojne. Sytuację dodatkowo komplikuje istnienie różnych, niekompatybilnych ze sobą systemów, których nie można mylić. Do najczęściej stosowanych należą podstawowy gwint metryczny M o zarysie trójkątnym, jego drobnozwojny odpowiednik MF do bardziej precyzyjnych połączeń, zunifikowane gwinty calowe UNC/UNF oraz specjalistyczny gwint rurowy (G), przeznaczony do instalacji hydraulicznych i pneumatycznych. W razie jakichkolwiek wątpliwości lub problemów z dopasowaniem, profesjonalną pomocą służy każda dobrze zaopatrzona hurtownia artykułów złącznych.

Podsumowanie — jak rozpoznać, z jakim gwintem masz do czynienia?

Teraz już wiesz, że prawidłowa identyfikacja skoku gwintu jest umiejętnością, która leży u podstaw tworzenia bezpiecznych i niezawodnych połączeń. Prawidłowe rozróżnienie systemu metrycznego i calowego oraz zastosowanie skutecznych technik pomiarowych stanowi najlepsze zabezpieczenie przed zniszczeniem drogich komponentów. Dzięki tej wiedzy pracujesz pewniej i dokładniej a każde połączenie, które wykonasz, będzie solidne i profesjonalne.